FreeSkiing-Χιονοστιβάδες

Δεν υπάρχει πάντα κάποια απάντηση για το που να κάνουμε σκι ή όχι. Είναι πολύ βασικό να μπορούμε να εκτιμήσουμε την όλη εικόνα και στην συνέχεια να λάβουμε υπόψη μας όλους τους παράγοντες. Αυτό όμως δεν είναι και τόσο εύκολο να επιτευχθεί μπροστά στο μεγάλο αριθμό των δεδομένων και την πολυπλοκότητα που διακρίνει την σχέση αυτών των παραγόντων. Θα πρέπει να γνωρίζει κανείς ποιος παράγοντας είναι ο πιο σημαντικός και πότε. Έτσι η εκτίμηση ενός κινδύνου από χιονοστιβάδα αποτελεί πολλές φορές μια μορφή . . . τέχνης παρά μια τεχνική καθαρά εκτίμηση. Είναι μια διαισθητική διαδικασία που πολλές φορές αναφέρεται σαν «αίσθηση του χιονιού» και θα πρέπει να μαθαίνεται μέσα από πρακτική και την εμπειρία.
Η αποτίμηση του κινδύνου είναι μια συνεχής διαδικασία , δεδομένα μιας κατάστασης θα πρέπει να συγκεντρώνονται συνεχώς και η αποτίμηση αυτή θα πρέπει να ανανεώνεται με κάθε νέο στοιχείο που προκύπτει. Για να είναι σε θέση κάποιος να το καταφέρει αυτό θα πρέπει να γνωρίζει τον περιβάλλοντα χώρο του βουνού καθώς και την διαμόρφωσή του.
Το άρθρο αυτό είναι βασισμένο στις συνθήκες του βόρειου ημισφαίριου αλλά έχει ισχύ για οπουδήποτε στον κόσμο. Για το νότιο ημισφαίριο ισχύουν ακριβώς τα αντίστροφα , οι συνθήκες των βόρειων φαινομένων στο βόρειο ημισφαίριο είναι ανάλογες των φαινομένων του νότου για το νότιο ημισφαίριο.

Χιονοστιβάδες χαλαρού χιονιού

Οι χιονοστιβάδες χαλαρού χιονιού (χιόνι σε ξηρή μορφή χωρίς υγρασία, πολύ ελαφρύ σε σχέση με τον όγκο του) ξεκινάνε από ένα σημείο στην κορυφή ενός όγκου χιονιού και μέσω μιας αλυσιδωτής αντίδρασης το χιόνι διασχίζει την πλαγιά διαμέσου του πλάτους και του βάθους του συγκεκριμένου όγκου. Η επάνω στρώση του όγκου αποτελείται από νιφάδες χιονιού που δεν συγκολλούνται μεταξύ τους είτε είναι ξερό ή υγρό χιόνι. Η μορφή αυτή χιονοστιβάδας αρχίζει από μια μικρή ποσότητα χιονιού σαν σφήνα που στην συνέχεια παρασύρει μεγαλύτερους όγκους και που οφείλεται είτε σε μια εξασθένηση μεταξύ των κρυστάλλων χιονιού (για παράδειγμα μέσω της θερμότητας της ηλιακής ακτινοβολίας) ή σε μια εξωτερική δύναμη όπως ένας σκιέρ ή μια πέτρα που πέφτει από κάποιο βράχο. Ας φανταστούμε μια στιβάδα ξηρού άβραστου ρυζιού (κόκκους ρυζιού) όπου παρασύρουν όλη την επάνω επιφάνεια όταν οι κόκκοι συγκεντρώνονται σε μια μεριά.(βλέπε αριστερά)

Αυτού του είδους οι χιονοστιβάδες μπορεί να αποτελούνται είτε από ξερό είτε από υγρό χιόνι. Από όλα τα ατυχήματα που οφείλονται σε χιονοστιβάδες μόνο ένας μικρός αριθμός από αυτά οφείλεται σε αυτό το είδος και αυτό γιατί είναι πολύ εύκολο να προβλεφθούν και έτσι να αποφεύγονται στα πλαίσια μιας κατάβασης. Οι ξερές χιονοστιβάδες χαλαρού χιονιού κυρίως δημιουργούνται κατά την διάρκεια ή και μετά από μεγάλες χιονοπτώσεις ή μετά από ένα διάστημα χαμηλών θερμοκρασιών όπου το χιόνι είναι ξερό κυρίως σε βορινές πλαγιές. Η πλαγιά θα πρέπει να είναι αρκετά απόκρημνη για να συμβεί μια τέτοια χιονοστιβάδα, περίπου στις 40-60 μοίρες κλίση. Σε αντίθεση με τις χιονοστιβάδες πλάκας (πιο σταθεροί όγκοι χιονιού) , πολύ συχνά είναι ακίνδυνο για ένα σκιέρ να προκαλέσει μια χαλαρή χιονοστιβάδα. Η επάνω στρώση γλιστράει κάτω από τα σκι.

Ωστόσο ακόμα και όταν οι επιφανειακές στρώσεις είναι μικρές και ρηχές , θα μπορούσαν να είναι αρκετές ώστε να φέρουν εκτός ισορροπίας τον σκιέρ και να τον οδηγήσουν για παράδειγμα σε κάποιο γκρεμό. Αλλά για να συμβεί αυτό θα πρέπει η χιονοστιβάδα αυτή να έχει προκληθεί από κάτι από πάνω ή από κάποιον. Αν απελευθερώσεις μια στρώση την στιγμή που κατεβαίνεις μια απότομη πλαγιά με μεγάλη ταχύτητα και συνεχίσεις στην γραμμή κλίσης ή ακόμα χειρότερα σταματήσεις στην γραμμή κλίσης μετά από κάποιες στροφές, υπάρχει ένα ρίσκο να σε παρασύρει. Αν συνεχίσεις να κάνεις σκι πέρα από την χιονοστιβάδα θα πρέπει να το κάνεις κάθετα προς την γραμμή πτώσης της (τραβέρσα ) .

Χιονοστιβάδες υγρού χιονιού

Οι υγρές χιονοστιβάδες δημιουργούνται κυρίως την άνοιξη καθώς ανεβαίνει η θερμοκρασία κατά την διάρκεια έντονης ηλιοφάνειας. Μερικές φορές δημιουργούνται και νωρίτερα πριν τελειώσει η χειμερινή σαιζόν για παράδειγμα σε βουνά που βρίσκονται παραλιακά όπου ανεβαίνουν οι θερμοκρασίες ή όταν βρέχει (Ελληνικά Χιονοδρομικά).Οι υγρές χιονοστιβάδες μπορούν να είναι είτε χαλαρές είτε με την μορφή κινούμενης πλάκας. Αυτή η μορφή χιονοστιβάδας γενικότερα είναι αρκετά βαθιά (μέχρι κάτω το έδαφος) , όλος ο καλυπτόμενος όγκος χιονιού γλιστράει πάνω στο γρασίδι ή σε μαλακό πετρώδες έδαφος . Οι υγρές χιονοστιβάδες μπορούν να συμβούν σε πλαγιές μικρότερης κλίσης περίπου στις 20 μοίρες. Ακόμα και όταν ο σκιέρ είναι σε πλαγιά σχεδόν επίπεδη μπορεί να εκτεθεί σε χιονοστιβάδες που ξεκινάνε από πιο ψηλά. Οι υγρές χιονοστιβάδες έχουν τεράστιες καταστροφικές δυνάμεις και μπορούν να μετακινούνται σε πολύ μεγάλες αποστάσεις σε επίπεδο έδαφος , ειδικά αν έχουν δημιουργηθεί από την βροχή. Ωστόσο, από την στιγμή που οι χιονοστιβάδες αυτές καθώς και η διαδρομή που θα ακολουθήσουν είναι αρκετά εύκολο να προβλεφθούν , συνήθως δεν αποτελούν τόσο σοβαρό κίνδυνο για τον σκιέρ.

Χιονοστιβάδες Πλάκας

Η χιονοστιβάδα πλάκας (slab avalanche) χαρακτηρίζεται από μια μεγάλη ομοιογενής στρώση χιονιού όπου σπάει αρχικά σαν ένα κομμάτι. Η πλάκα αυτή αρχίζει μετά την αποκόλλησή της να σπάει σε μικρότερα κομμάτια καθώς γλιστράει προς τα κάτω. Αυτή η διαδικασία είναι πολύ γρήγορη και η χιονοστιβάδα αποκτά όλη της την δύναμη και ταχύτητα αμέσως αφού προκληθεί.Όταν δημιουργηθεί μια τέτοια χιονοστιβάδα αφήνει πίσω της ένα διακριτό τοίχωμα στην επιφάνεια του χιονιού από το οποίο και αποκολλήθηκε (βλέπε δεξιά). Η πλειοψηφία όλων των μοιραίων ατυχημάτων από χιονοστιβάδα οφείλεται σε αυτού του είδους , της αποκολλημένης πλάκας, όπου προκαλείται από το ίδιο το θύμα. Δυστυχώς 30 με 45 μοίρες είναι η τέλεια γωνία για να γλιστρήσουν και ο σκιέρ και η αποκολλημένη πλάκα, 38 μοίρες είναι η πιο κρίσιμη γωνία. Επίσης προκαλούνται λιγότερο συχνά σε πιο απότομες πλαγιές με 50 μοίρες κλίση. Συχνά η πλάκα αυτή αποκολλάται μακριά και πιο ψηλά από το σημείο που ήδη βρίσκεται ο σκιέρ που προκάλεσε την χιονοστιβάδα – λόγω της ταχύτητας κατάβασης. Αυτό δημιουργεί μια παγίδα στον σκιέρ όπου το έδαφος τραβιέται μακριά και κάτω από τα σκι. Ο σκιέρ αφού χάσει την ισορροπία του θα ρουφηχτεί στα τεράστια κύματα χιονιού. (βλέπε παρακάτω)

Αν ο σκιέρ κατεβαίνει με μεγάλη ταχύτητα και προκαλέσει μια τέτοια χιονοστιβάδα, την στιγμή που αυτή θα ξεκινήσει να γλιστρά προς τα κάτω πιθανόν να είναι αρκετά τυχερός ώστε να έχει προλάβει να βρίσκεται έξω από την αποσπώμενη πλάκα.

Αυτό το βλέπουμε συχνά σε φιλμ με extreme skiing και φωτογραφίες όπου επαγγελματίες σκιέρ έχουν αποκτήσει αρκετή ταχύτητα ώστε να φύγουν έξω από την χιονοστιβάδα προτού σχηματιστεί καλά και τους παρασύρει. Σωστό ή λάθος , το τι θα κάνει κάποιος σκιέρ επαφίεται στο μέγεθος του ρίσκου που είναι διατεθειμένος να υποστεί , πάντως κανένας χιονοδρόμος όπου έχει την γνώση και συνεπώς την σύνεση , δεν προκαλεί επίτηδες χιονοστιβάδες στο πέρασμά του . Τις περισσότερες φορές απλώς έχουν εκτιμήσει εσφαλμένα τις συνθήκες. Είναι σκόπιμο λοιπόν να μην σκέφτεται ένας μέσος σκιέρ ή ακόμα και δεινός να μιμηθεί τους επαγγελματίες αυτούς , όταν προκληθεί μια χιονοστιβάδα τα πράγματα είναι εκτός ελέγχου. Είναι αδύνατον σε μια μεγάλη διαδρομή να εκτιμήσεις σε πόση έκταση θα αποκολληθεί ένας όγκος χιονιού , πόσο βάθος θα έχει και πόση ταχύτητα θα χρειαστεί ο χιονοδρόμος για να την διασχίσει προτού αρχίσει να γλιστράει προς τα κάτω.

Δεν θα πρέπει να συγχέεται το όλο θέμα με την τεχνική που ακολουθούν οι πολύ καταρτισμένοι και έμπειροι οδηγοί βουνού και πιστέρ όπου διασφαλίζουν μια περιοχή ή μια ορεινή χαράδρα προτού την διασχίσουν με τα σκι τους, προκαλώντας σκόπιμα την κύλιση μια τέτοιας πλάκας. Αυτό γίνεται κόβοντας το πακέτο χιονιού ή τοποθετώντας έξτρα βάρος πάνω από την πλάκα και απελευθερώνοντάς την από πάνω Η πλάκα υποχωρεί ενώ στέκεται ο χιονοδρόμος με ασφάλεια πάνω από την γραμμή θραύσης. Χρειάζεται αρκετά καλή αντίληψη για να κρίνει κάποιος πότε και που αυτό είναι σκόπιμο να γίνει. Μόνο μια μικρή μερίδα από επαγγελματίες σκιέρ είναι ικανοί να το κρίνουν και είναι κάτι που δεν μαθαίνεται από κάποιο βιβλίο.

Υπάρχουν μερικά κριτήρια που λαμβάνονται υπόψη για να προκληθεί μια χιονοστιβάδα πλάκας ( ή στρώματος):

Η πλάκα Είναι σχετικά μια ευσταθή στρώση του πακέτου χιονιού της πλαγιάς όπου οι κρύσταλλοι χιονιού είναι δεμένοι καλά μεταξύ τους.

Ασθενής στρώση Μια ασθενής στρώση χιονιού όπως βαθιά πάχνη ή επιφανειακή πάχνη μερικώς θαμμένη ή κόκκοι χιονιού. Όταν καταρρέει προκαλεί την αποκόλληση της πλάκας από το πακέτο χιονιού ελαττώνοντας την τριβή μεταξύ των διαφορετικών στρώσεων του πακέτου.

Ολισθηρή επιφάνεια Κάτω από ένα αδύναμο στρώμα χιονιού χρειάζεται μια επιφάνεια όπου παρέχει μικρό συντελεστή τριβής έτσι ώστε να μπορεί να αποτελέσει αιτία για χιονοστιβάδα, για παράδειγμα μια κρούστα πάγου, παλιό σκληρό χιόνι, γρασίδι ή μαλακή πετρώδης επιφάνεια.(βλέπε παρακάτω)

Κρίσιμη ισορροπία μεταξύ της δύναμης και πίεσης Ένα τμήμα μιας πλαγιάς είναι ασταθή όταν δημιουργείται μέσα σε αυτό πίεση ίση με την δύναμη του όγκου χιονιού. Το μόνο που χρειάζεται πλέον για να προκληθεί η χιονοστιβάδα αν αυτές οι δυνάμεις είναι ίσες είναι ένα ερέθισμα.

Το ερέθισμα (κατάρρευση μιας πλάκας) Οι χιονοστιβάδες προκαλούνται όταν το βάρος ενός όγκου χιονιού και το μέγεθος του ερεθίσματος που την προκαλεί υπερβαίνουν την δύναμη συγκράτησης του χιονιού. Μια χιονοστιβάδα πλάκας μπορεί να προκληθεί από μια αύξηση της δύναμης φόρτωσης ή από μια ελάττωση της δύναμης της τριβής. Και τα δύο αυτά μπορούν να συμβούν ταυτόχρονα.

Γωνία όταν όλα από τα παραπάνω κριτήρια έχουν εκπληρωθεί και έχει δοθεί το ερέθισμα, το μόνο που μένει για να προκληθεί μια χιονοστιβάδα και που καθορίζει την έκβασή της είναι η γωνία κλίσης της πλαγιάς.(Εικόνες 6,7,8)

Στρώματα ενός πακέτου χιονιού

Το χιόνι είναι ένα φυσικό υλικό όπου παρουσιάζει ενδελεχή αλλαγή στην δομή του. Η δομή μιας χιονονιφάδας που πέφτει αλλάζει ακόμα και όταν βρίσκεται στον αέρα , οι παγοκρύσταλλοι που αποτελούν μια χιονονιφάδα αλλάζουν και σχήμα και χαρακτηριστικά. Η διαδικασία αυτή συνεχίζεται όταν η χιονονιφάδα βρίσκεται στην επιφάνεια μιας στρώσης χιονιού ή στο εσωτερικό αυτής.
Ένα πακέτο χιονιού περιέχει στρώσεις που έχουν διαμορφωθεί κάτω από διαφορετικές συνθήκες θερμοκρασίας χιονόπτωσης κτλ. Κάθε στρώμα χιονιού λοιπόν έχει διαμορφωθεί με διαφορετικές καιρικές συνθήκες και στην συνέχεια έχει θαφτεί κάτω από τα νέα στρώματα όπου και αυτά με την σειρά τους διαμορφώνονται διαφορετικά. Αυτό δημιουργεί στρώσεις με διαφορετικά χαρακτηριστικά , μερικά από αυτά είναι ασταθή και μερικά πιο σταθερά.